Çin-Rusya-İran rekabeti, Kuşak-Yol’da büyük hesaplaşma

Avrupa’nın önde gelen strateji düşünce kuruluşları arasında yer alan Special Eurasia’nın son raporunda Kuşak-Yol Projesi’nde büyük bir rekabetin başladığı analizine yer verildi. Analize göre Çin, Afganistan’ı Kuşak-Yol İnisiyatifi’ne dahil etmek için diplomatik temaslarını hızlandırırken, bölgedeki güvenlik sorunları büyük engel oluşturuyor. Pekin’in Afganistan üzerinden Orta Asya’ya uzanan ticaret hatlarını güçlendirme stratejisi, Rusya ve İran’ın devreye girmesiyle büyük bir rekabete de dönüşmüş durumda. Analizler Çin’in ekonomik açılımlarının Rusya ve İran’ın alternatif koridor projeleriyle dengelendiğini ve bölgenin büyük bir rekabet alanına sahne olduğunu ortaya koyuyor. O raporda yer alan önemli analizler ise şu şekilde:

Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin, Kabil’de Afganistan Başbakanı Molla Muhammed Hasan Ahund ile görüşmesi Pekin’in Kuşak Yol İnisiyatifi’ni genişletme adımı olarak yorumlanıyor.

TİCARET HEDEFLERİ

20 Ağustos 2025’te Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Kabil’de Afganistan Başbakan’ı Molla Muhammed Hasan Ahund ve Taliban yönetiminin üst düzey yetkilileriyle bir araya geldi. Görüşmede madencilik, tarım ve altyapı yatırımları başta olmak üzere ekonomik iş birliği ile güvenlik düzenlemeleri ele alındı. Çin tarafı, Afganistan’ın egemenliğine destek verdiğini ve ülkeye yönelik mali kısıtlamaların kaldırılmasını istediğini açıkladı. Bu buluşma öncesinde ise Çin, Afganistan ve Pakistan arasında da üçlü bir toplantı gerçekleşti. Taraflar sınır yönetimi, transit geçişlerin kolaylaştırılması, ticaretin artırılması ve Afganistan’ın Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru’na (CPEC) entegre edilmesi konularında mutabakata vardı.

TERÖR RİSKİ ENGEL

Çin’in Afganistan politikası ekonomik fırsatlarla güvenlik kaygılarının bir arada olduğu bir denklem üzerine kurulu. Pekin, batı sınırlarını istikrara kavuşturmak, ayrılıkçı Uygur grupların faaliyetlerini sınırlamak ve Arap Denizi’ne güvenilir kara koridorları oluşturmak istiyor. Afganistan’ın Kuşak-Yol İnisiyatifi’ne (BRI) dahil edilmesi ve CPEC’in genişletilmesi, bu hedeflerin hem ticari hem de jeopolitik açıdan merkezinde yer alıyor. Ancak bunu başarmak kolay değil. Taliban yönetimi Çin için ekonomik bir kapı ve uluslararası meşruiyet aracı olsa da, DEAŞ Horasan terör örgütü gibi örgütlerin gerçekleştirdiği saldırılar yabancı yatırımcıları doğrudan hedef alıyor. Taliban’ın El Kaide ve Uygur bağlantılı gruplara karşı net bir tutum sergilememesi ise bölgedeki risk olasılığını arttırıyor.

Çin’in, Afganistan’ı Kuşak-Yol İnisiyatifi’ne dahil etme girişimleri karşısında Rusya ve İran da bölgede faaliyetlerini arttırdı. Orta Asya kuşağında büyük bir ticaret rekabeti yaşanıyor.

RUSYA VE İRAN DEVREDE

Ticaret koridorundan enerji projelerine uzanan Çin yatırımları için Pakistan da kritik bir geçiş ülkesi durumunda. Öte yandan Rusya, Taliban’ı tanıyarak Afganistan üzerindeki nüfuzunu koruma çabasına girmiş durumda. Rusya, Çin’in bölgede tek hakim güç olmasını engelleme niyetini açıkça ortaya koydu. İran da Çabahar Limanı üzerinden Afganistan’ı kendi ticaret hatlarına bağlamayı planlıyor. Böylece hem Moskova hem de Tahran, Pekin’in Afganistan’daki ekonomik hamlelerini dengeleyecek alternatif güzergahlar sunuyor.

JEOPOLİTİK BELİRSİZLİKLER

Çin, Afganistan’daki varlığını resmi belgelerde “uzun vadeli bir yatırım” olarak tanımlasa da güvenlik açığı her geçen gün büyüyor. Çinli personel ve tesislere yönelik olası saldırılar, yatırımların sürdürülebilirliğini ciddi biçimde tehdit ediyor. Pakistan-Afganistan ilişkilerindeki gerilimlerin şiddetlenmesi de üçlü iş birliğini kırılgan hale getiriyor. Rusya ve İran’ın sahada etkinliğini artırma arayışları, Çin’in Asya’da ve Avrasya’da tek merkezli bir düzen kurma ihtimalini azaltıyor. Uzmanlara göre Pekin’in Afganistan’da başarıya ulaşabilmesi için hem güvenlik cephesinde hem de diplomatik zeminde bölgedeki istikrarı güçlendirilmesi şart ancak güvenlik yönündeki girişimler de Çin’in dış politikasına aykırı kabul ediliyor. Aksi halde Kuşak-Yol İnisiyatifi’nin Orta Asya ayağının, jeopolitik belirsizliklerin gölgesinde kalma riski çok yüksek.

[email protected]

Kaynak: Web Özel